Joanna Szpak Ostachowska

Wychowałam się w miasteczku jakich wiele. Rynek, kilka odchodzących od niego uliczek, kościół, targ. Tu toczy się życie. Ale wystarczy odejść kilka kroków w bok, by znaleźć się w przestrzeni emanującej inną energią. Przestrzeni niepokojącej i pociągającej zarazem. Zaniedbane domy. Łuszcząca się farba. Zarośnięte ogrody. Bezruch i pustka.

To jest to, co widzę. A na co patrzę?

Ulica mojego dzieciństwa była jedną z ulic getta. Stłoczono w nim w czasie wojny około dziewięciu tysięcy Żydów. Część z nich zginęła na miejscu, większość wywieziono do obozu zagłady w Treblince. W „moim” miasteczku ludność żydowska przed wojną stanowiła sześćdziesiąt procent społeczności. Niby to już historia: wojna, Polacy, Żydzi, Niemcy, Zagłada. Nienawiść, obojętność, czasem bohaterstwo. Przejęcie mienia, wstyd i na końcu milczenie. Pamięć/niepamięć.

Na starym żydowskim domu znajduję zatarty napis: „przestrzeń daje nam znaki, mówi do nas prostymi (…), nie dosłownie (…), dajmy jej to, czego chce”. Nie da się przestrzeni zmienić w muzeum, ale tylko ona pozostaje widocznym śladem po nieobecnych sąsia

dach.

Ten cykl przedstawia pożydowską przestrzeń w polskich miasteczkach. Jest próbą jej odczytania. Pokazuje to, co namacalne i powtarzalne w polskim krajobrazie. Usiłuje też oddać to, co unosi się w powietrzu.

Wszystkie zdjęcia zostały wykonane w 2018 – 2020 roku na obszarze dawnych gett w polskich miasteczkach na terenie Generalnego Gubernatorstwa, obejmującego dzisiejsze województwa: mazowieckie, świętokrzyskie, lubelskie, małopolskie i podlaskie. W trakcie akcji „Reinhardt”, trwającej na tych terenach i w Okręgu Białostockim od połowy marca 1942 do października 1943 roku, zamordowano blisko dwa miliony Żydów, którzy zginęli w czasie rozstrzeliwań, pacyfikacji, deportacji oraz w komorach gazowych obozów zagłady.

Za mną 62 podróże, przede mną jeszcze kilkaset.

Projekt był prezentowany podczas sekcji ShowOFF Miesiąca Fotografii w Krakowie w 2020 r. oraz w Galerii Miejskiej “Ratusz” w Zamościu (marzec 2020)

Kuratorka: Joanna Kinowska

Posłuchaj o projekcie w audycji Igi Niewiadomskiej “Głębia ostrości” Polskie Radio 24.

I grew up in a town like many others, with its central square, streets extending from it, church, market. This is where life unfolds. But take a few steps to the side and you will find yourself in a quarter emanating a different aura. A disturbing yet compel

ling pocket. Neglected houses. Flaking paint. Overgrown gardens. Stillness and emptiness.

This is what I see. But what am I looking at?

The street I grew up on once ran through a Jewish ghetto, within which, during World War II, 9,000 Jews were pressed. Some died in the ghetto; most were taken to the Treblinka extermination camp. Before the war, the Jewish population of ‘my’ town comprised si

xty percent of inhabitants. This is all supposed to be history now: war, Poles, Jews, Germany, the Shoah. Hatred. Indifference. Sometimes heroism. Seized property. Shame. In the end, silence. Memory/amnesia.

On a former Jewish house, I find a faded inscription: ‘Space gives us signs, speaks to us simply […], not literally […]. Let us give it what it wants.’ Space cannot be converted into a museum, but it remains as a visible trace of vanished neighbours.

Small Town documents what remains in present-day Polish towns of the places and spaces where Polish Jews once lived their lives. An attempt at reading the remains, it captures what is still visible and tangible in the Polish landscape, and what repeats, while reaching out for what hovers unacknowledged in the air.

The series’ photographs were taken, in 2018–2020, inside the boundaries of former Jewish ghettos in towns within the Germans’ General Government zone of occupation, a territory encompassing the present-day Polish voivodeships (provinces) of Lublin, Małopolska, Mazovia, Podlaskie, and Świętokrzyskie. From March 1942 to November 1943, ‘Operation Reinhard,’ the German programme to murder Jews living in the General Government zone, resulted in as many as two million Jews being sent to their deaths in Nazi extermination camps.

62 journeys behind me, several hundred ahead of me.

The project was presented during the ShowOFF section of the Krakow Photomonth in 2020. Curator: Joanna Kinowska

Listen about the project in Iga Niewiadomska’s program “Głębia Ostrości” Polskie Radio 24.